30 apr 2016

Beledigen, een inleiding


Beledigen is een kunst. 
En zoals dat gaat in de kunst zijn de meeste beoefenaars amateurs. Slechts een enkeling weet door te dringen tot de kringen van erkende meesterbeledigers.
Er bestaat geen echte opleiding tot belediger, en als ze al zou bestaan, zou het volgen en met succes afronden van die opleiding geen garantie zijn voor succes. De belediger moet natuurlijk talent hebben en een goed gevoel voor de tekenen der tijd. Daarnaast moet hij (of zij, al zijn er beduidend minder vrouwelijke dan mannelijke beledigers) een passend podium zien te vinden. Of het podium hem natuurlijk.

Het materiaal
Beledigen is vooral een zaak van het woord, al kennen we natuurlijk grote beledigers die vooral  visueel werken. Een gedegen kennis van de finesses van de taal waarin men wenst te beledigen, is daarom van het grootste belang. 
Een onder amateurbeledigers veel voorkomend misverstand is dat beledigen iets te maken zou hebben met (uit)schelden. Ook het gebruik van aanduidingen voor de voortplantingsorganen en de acties die daarmee kunnen worden verricht, staan meestal mijlenver af van het echte beledigen. 
En, tot slot, elk woord kan, mits juist gebruikt, beledigen. 

De beledigde
Iedereen kan beledigd worden, sterker nog iedereen wordt beledigd, althans er worden jegens iedereen pogingen tot belediging ondernomen. Of die pogingen succesvol zijn, is voor een groot deel afhankelijk van de geestelijke gesteldheid van het slachtoffer. Let daarbij wel op het volgende: hoe zwakker een slachtoffer in zijn schoenen staat, hoe onbevredigender het beledigen. De professionele belediger is dan ook voortdurend op zoek naar de schijnbaar onaantastbare, naar de onaangedane die met welhaast goddelijke gemoedsrust de aanvallen van het beledigersgilde doorstaat en die geen enkele vorm van wraak of zelfs gedachte aan wraak in zijn belevingswereld toelaat. Menig getalenteerde belediger is tot waanzin gedreven door zijn vruchteloze pogingen een dergelijke onmenselijke kalmte te doorbreken. 

Uitschelden is geen beledigen.
Ik heb hierboven al gesteld dat vooral amateurs in het beledigen zich bezondigen aan het gebruik van (uit)scheldwoorden. Daarmee wil ik niets zeggen ten nadele van die woorden. Er zitten juweeltjes bij. Al sinds enkele jaren ben ik een onregelmatig bezoeker van de Duitse site schimpfwörter.de. Daarop zijn enkele duizenden Duitstalige scheldwoorden verzameld en ze hebben er ook een heuse top 50.
Boven aan die lijst staat al zolang ik de site bezoek het woord Steckdosenbefruchter (in het Nederlands: stopcontactbevruchter). Een terechte nummer 1, want je combineert een aantal pejoratief bedoelde gegevens in een woord. Je moet, om een stopcontact te kunnen bevruchten wel een heel erg klein piemeltje hebben, ten tweede impliceer je dat de aldus benoemde persoon geen vrouw, zelfs geen levend wezen (denk aan geiten, kippen en mieren) meekrijgt om zijn seksuele behoeften te bevredigen. Tenslotte suggereer je dat deze man niet meer helemaal bij zijn verstand is: vandaar of door de electroshocks die hij zichzelf toedient. 

Veel van de scheldwoorden op deze site hebben een seksuele achtergrond. Soms zijn die van een dusdanige platheid dat ik de gebruiker ervan meteen uit mijn vriendenkring zou verstoten. Denk hierbij aan de nummer 3 uit de lijst: Sohn einer blutpissenden Hafenhure (Zoon van een bloedpissende havenhoer). Andere daarentegen zijn weer mooi: Fickfehler (Neukfout, ook in het Nederlands door zijn gelijkenis met 'drukfout' een sterke, nummer 8). Er staan ook enkele sterke, niet seksueel getinte scheldwoorden in die ik u niet wil onthouden: Rechtschreibüberprüfungsprogrammbenutzer (spellingcheckergebruiker, nummer 23) kan pijnlijk zijn voor een talenmens als ik en is vooral ook fraai door zijn 'typisch Duitse' overdreven lengte.) Leuk zijn verder: Evolutionsbremse (evolutierem) en Aushilfsamöbe (hetgeen ik zou willen vertalen met Amoebe Ad Interim). 
Mooie, goede scheldwoorden bereiken echter vaak net het tegendeel van wat een echte belediger beoogt: het doelwit schiet in de lach, slaat de spreker amicaal op de schouder en nodigt hem uit een drankje te nuttigen op zijn kosten. 

Anders is het gesteld met het 'FuckErdogan' dat Ebru Umar in een van haar tweets bezigde. In mijn herinnering schreef ze het aan elkaar, als een woord. Dat is belangrijk. Had er 'Fuck Erdogan' gestaan dan had men de tweet (ten onrechte) kunnen uitleggen als een oproep Erdogan te neuken. Een dergelijke oproep is natuurlijk geen belediging. Maar als je er die betekenis aan wil geven dan is het weer de vraag aan wie die oproep gericht was. Maar zo moet je het woord 'fuck' natuurlijk meestal niet lezen. Het woord 'fuck' wordt vaker in een vrij algemene negatieve betekenis gebruikt dan dat de daad die het woord beschrijft daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Maar Umar schreef het woord en de naam ook nog eens aan elkaar. 'Fuckerdogan'. 'Fuck' wordt dan een soort bijvoeglijk naamwoord bij 'Erdogan'. Ze had bijvoorbeeld ook 'klote-Erdogan' kunnen schrijven. Is dat dan een belediging? Natuurlijk niet, het is een mening verpakt in een scheldwoord. Het is als met de befaamde hamer op de duim bij het inslaan van een spijker: de 'fucks', 'kloten' en 'kutten' vliegen om je oren. Je bent boos, hebt pijn en moet iets kwijt. Het lost niets op, het lucht op.

Kan een leugen beledigen?
'FuckErdogan' is dus geen belediging, het is een schreeuw tegen de pijn. Maar wat dan te denken van Böhmermanns gedicht, althans van bepaalde delen daaruit. Hij zegt ergens in zijn gedicht dat Erdogan naar pedopornofilms kijkt. Dat is een leugen. Althans daar ga ik even van uit. Ik wéét het niet. Maar Böhmermann ook niet. Ik neem tenminste niet aan dat hij inzage heeft gehad in bepaalde geheime documenten waarin dat vermeld zou staan. Kortom, hij roept maar wat. En datgene wat hij roept, sluit (niet geheel toevallig, vrees ik) aan bij opmerkingen die je op reageersites als NuJij.nl  regelmatig tegenkomt. Die opmerkingen gaan dan over de profeet Mohammed. Die is op een gegeven moment getrouwd met een meisje ver beneden de tegenwoordig daarvoor toegestane leeftijd. Enkele jaren later zou Mohammed dat huwelijk ook 'geconsumeerd' hebben. Kortom, zegt men op NuJij, Mohammed was een pedo. Erdogan is moslim en dus een 'aanhanger' van Mohammed en dus, zegt men (nog steeds op NuJij) is ook Erdogan een pedo, althans een pedopornofilmkijker. Dat is een logica van likmevessie natuurlijk, maar het is een logica die opgeld doet. 

Daarna waren er in Nederland bepaalde mensen van Turkse komaf die de arrestatie van Umar toejuichten. Dat vond ik geen fraai gezicht. Je mag natuurlijk een hekel hebben aan bepaalde columnisten, mijn favoriet is Umar ook niet, maar we wonen nu eenmaal in een land waarin mensen onzin mogen uitkramen. De woorden 'hoer'  en 'aandachtshoer' werden vaak gebruikt. Deze woorden vallen natuurlijk over het algemeen onder de noemer 'scheldwoorden'. En meestal zijn ze ook een leugen. Umar is net zo min een hoer als Erdogan een pedopornofilmkijker is. Daarbij geldt natuurlijk ook nog eens dat ook een hoer de waarheid kan spreken. Het ontkracht de vermeende belediging richting Erdogan dus niet. 

Maar goed, heeft Böhmermann Erdogan nu beledigd of niet met zijn 'pedopornofilmkijker'? De eerste vraag die gesteld moet worden als het over beledigen gaat, is, hoe zou u reageren? Not amused, schat ik in. Als iemand u zo zou noemen, terwijl er ook nog eens een heleboel mensen meeluisteren, zou u zich op zijn minst nogal ongemakkelijk voelen. Een ongefundeerde beschuldging!  In een kroeg zou zoiets allicht tot een fikse vechtpartij kunnen leiden.
Kortom, Böhmermann gaat te ver in zijn gedicht. Als hij zich had beperkt tot de opmerkingen die te verdedigen vallen, had hij een sterker punt gemaakt. 
Maar (in de kroegcontext) is Erdogan dan die andere partij. De partij die erop los wil gaan slaan. De beledigde partij die tot kalmte moet worden geroepen door vrienden. Vrienden. Heeft Erdogan vrienden? Of wordt hij straks gearresteerd omdat hij een kroeggevecht begon?

Kan de waarheid beledigen?
Zo komen we dus bij de vraag wat waar is en wat niet. Umar noemde Erdogan in een tweet 'de megalomaanste dictator' sinds de oprichting van de Turkse staat. Ik weet vrij weinig van de Turkse geschiedenis, althans ik kan er weinig namen bij plaatsen. Atatürk, natuurlijk, de Jonge Turken. Daarvoor een verzameling Süleymans, maar verder eigenlijk alleen Erdogan en lange stromen militairen. Zijn neiging iets te willen doen aan mogelijke beledigingen, zelfs aan mensen met tegenstrijdige politieke inzichten wijst wel op een zekere vorm van megalomanie. 

De vraag die we nog moeten beantwoorden is of Erdogan een dictator is of niet. Hij is democratisch aan de macht gekomen, dus dat spreekt dictatorschap tegen. Maar Hitler is ook gekozen, dus tja. Ook Hitler begon als een leider die in eerste instantie allerlei goeds voor zijn land leek te bereiken (Lees Anmerkungen zu Hitler van Sebastian Hafner). 
Maar of hij het nu is of niet: vatte Erdogan de betiteling 'dictator' op als een belediging?
En op die vraag kan ik, denk ik, een antwoord geven. Een kort antwoord: Nee.
Maar ik heb daar geen bewijzen voor. Democratische verkiezingen zijn voor hem een middel, hij heeft de democratie zeker niet geïnternaliseerd. Stel dat mijn moeder, of Erdogans moeder een hoer zou zijn (geweest), is de betiteling 'hoerenzoon' dan een belediging? Nee, al is de omschrijving misschien niet erg verfijnd.

Maar, als de waarheid niet kan beledigen en de leugen eigenlijk ook niet, wat blijft er dan nog over? Als Böhmermann probeert te beledigen, moet Erdogan dan reageren?
Zoals ik hierboven al min of meer aangaf, is reageren op een belediging altijd een zwaktebod. Dat weet Erdogan natuurlijk ook. Of anders heeft hij wel adviseurs die dat weten. Waarom reageert hij dan toch op de manier waarop hij reageerde? Is het de megalomanie waarvan Umar hem beschuldigde? Voelt hij zich door zijn positie in het vluchtelingengesprek gesterkt om meer, absurdere eisen te gaan stellen? De opmerkingen van Böhmermann en Umar interesseren hem toch niet echt? Ze zijn in zijn ogen toch zeker onbeduidende minkukels? Waarom trapt hij naar wat in zijn leven, zijn 'macht' niet meer dan Aushilfsamöben kunnen zijn? Heeft het te maken met de macht van pen en zwaard? Is hij gewoon bang? 
Ik kan het antwoord op die vraag niet geven. Natuurlijk niet. Maar het gaat in ieder geval wel om meer dan alledaagse politiek. Hij wil Turkije en vooral zichzelf positioneren als macht tegenover de afwijzende welvaart van Europa, tegenover de directievengevende macht van de Nato, tegenover de Koerden die best Koerd mogen zijn als ze vooral Turk zijn, tegenover het ongeregelde zootje in Syrië en vooral tegenover het vrij grote deel van de Turkse bevolking dat Erdogan zat is. En dan maakt hij zich druk om Umar en om Böhmermann? 

En nu?
Vanaf nu is Erdogan geen doelwit meer voor de ware beledigers. Hij heeft zich al laten raken. Geen uitdaging meer. Hij heeft het ons te gemakkelijk gemaakt. Door zijn aanklacht, door zijn misbaar, door zijn brief aan de consulaten heeft hij van de scheldwoorden 'pedopornokijker' en 'geitenneuker' politieke begrippen gemaakt. Het woord 'megalomaan' gecombineerd met 'dictator' was dat altijd al. Politieke begrippen en beledigingen die daaruit voortkomen vallen onder de vrijheid van meningsuiting. We mogen ze dus gebruiken. Maar we doen het niet. Want beledigen is een kunst. Machtsmiddelen gebruiken tegen een kunstuiting is dictatoriaal. Plagiëren van kunst is een doodzonde.