Allegrenzenweg

Als er één grens is, zijn er twee landen. Er is dus altijd een grens minder dan dat er landen zijn. Een land meer dan dat er grenzen zijn. Dat er in Vaals een Viergrenzenweg bestaat, zou dus betekenen dat daar vijf landen aan elkaar grenzen of gegrensd hebben. Dat is natuurlijk niet zo.

Vaals heeft behalve een Viergrenzenweg ook nog een Drielandenpunt. Dat is de zeer correcte aanduiding van het punt waar Duitsland, België en Nederland bij elkaar komen. Dat punt is er ondanks Europa nog steeds, al zijn de grensmarkeringen, de grenspalen dus, een aantal jaren geleden wel verplaatst. Zomaar, zonder oorlogen of langdurig overleggen op topniveau.

Die Viergrenzenweg herinnert aan de pakweg honderd jaar dat het merkwaardige construct Neutraal Moresnet bestond. Dat wil zeggen aan het grootste deel van die honderd jaar. Toen Pruisen en Nederland het na de nederlaag van Napoleon niet eens konden worden in welk land de zinkmijn Vieille Montagne/Altenberg in Kelmis (La Calamine) zou moeten liggen, besloten ze in 1816 het 344 hectare grote gebiedje maar gezamenlijk te gaan besturen.

Maar omdat België en Nederland tot 1830 één

land vormden, waren er tot dan geen vier landen, maar drie. Tussen het begin van de Belgische Opstand in dat jaar en het definitieve verdrag waarin alle zaken geregeld werden (1839) hoorde het huidige Nederlands Limburg de facto grotendeels bij België.

Er was in die tijden dus steeds een drielandenpunt, al werden daar toentertijd nog niet van die afzichtelijke souvenirs verkocht, veronderstel ik. Tot 1918 heeft Neutraal Moresnet als min of meer zelfstandige entiteit bestaan. De laatste vier jaar dan wel weer als door Duitsland bezet gebied. Fred Dijs heeft er een mooie documentaire over gemaakt die te vinden is op Youtube: Het vergeten land van Moresnet (1990). Op die docu kom ik later waarschijnlijk nog terug in verband met de verschillende talen c.q. dialecten die erin gesproken worden.

Van 1839 tot 1918 was er op de Vaalserberg dus sprake van een Vierlandenpunt. Maar geen aanleiding voor een Viergrenzenweg. Tenzij je het begrip grens definieert als de lijn die het einde van een land aangeeft. Maar dat eng-nationalistische standpunt valt niet echt te verdedigen als je je realiseert dat als er maar een land zou bestaan er natuurlijk geen grens zou zijn. En eigenlijk natuurlijk ook geen land. In dat geval zou je de Viergrenzenweg kunnen omdopen in Allegrenzenweg. Dat lijkt me wel wat.

Grenspaal XXX, Neutraal Moresnet

Een grens is een lijn en een lijn heeft geen breedte. Een grens is dus geen fysieke aanwezigheid al worden her en der in de wereld verwoede pogingen gedaan er iets fysieks van te maken: prikkeldraad, slagbomen, hekwerken, muren en meer van dat fraais. Zodra dergelijke constructies worden opgezet, overschrijden ze de grens die ze zelf aanduiden. Aan de ene kant, aan de andere kant of - als ze het netjes doen – aan beide kanten.

Een mooi voorbeeld van niet netjes was natuurlijk de Berlijnse Muur. Die was ongeveer een meter voor (of achter, afhankelijk van het standpunt) de grens opgetrokken. De onderhoudsploegen moesten de muur tenslotte ook aan de ‘west’kant kunnen repareren. Dat had als leuke bijkomstigheid dat ik tijdens mijn eerste nacht ooit in Berlijn met mijn voeten in de DDR (Bezirk Potsdam) sliep en met de rest in West-Berlijn. De volgende dag adviseerden de beheerders van de camping de tent zodanig te verplaatsen dat ze in zijn geheel in het westen stond: de grenssoldaten konden wel eens vervelend doen.

Een leukere oplossing werd gevonden in de Selfkant. Dat gebiedje in het uiterste westen van Duitsland hoorde tussen 1949 en 1963 bij Nederland. Het was een deel van de herstelbetalingen die Duitsland moest verrichten na de Tweede Wereldoorlog. Toen Duitsland het gebied weer terugkocht voor 280 miljoen D-Mark was ook een oplossing gevonden voor de door Nederland aangelegde weg door de streek die als belangrijke verbinding gold tussen de Oostelijke Mijnstreek rondom Heerlen en de geplande (maar nooit voltooide en in gebruik genomen) Staatsmijn Beatrix in het Meinweggebied bij Roermond. De weg zou Nederlands gebied blijven, alle op- en afritten naar (nu weer) Duits gebied werden afgesloten en er werden viaducten gebouwd om de Selfkant met de rest van Duitsland te verbinden. De grens werd zo op een aantal plaatsen een paar meter de lucht in getild en je kon er in je auto en zonder paspoort onderdoor rijden. Intussen is de weg gewoon Duits geworden en aangesloten op het bijbehorende wegennet.

Terug naar de Viergrenzenweg. De naam klopt niet en heeft ook nooit geklopt. Het voert allicht te ver de geopolitieke werkelijkheid aan te passen aan de naam van die weg. Omdat een Viergrenzenweg vijf landen veronderstelt, zouden we maar liefst twee nieuwe landen moeten laten ontstaan. Daarom gaat mijn voorkeur uit naar het veranderen van de straatnaam. Zoals hierboven al gezegd, lijkt Allegrenzenweg een fraai alternatief. Ik overweeg een verzoek dienaangaande in te dienen bij de gemeente Vaals.


Ook op Youtube, uit: De Wereld van Boudewijn Büch over Moresnet. (1998)