Dos Kelbl/Donna Donna

Sholom Secunda en de Andrew Sisters

In mijn blog Baj mir bistu Sheyn, over het lied dat bekend is geworden als de herkenningsmelodie van de Andrew Sisters noemde ik zijn naam als auteur van dat lied: Sholom Secunda (1894, Aleksandrya, Oekraïne - 1974, New York, zijn voornaam wordt ook wel als Shalom geschreven). Omdat ik door dat blog mijn gedachten weer eens liet gaan over het Jiddisch als taal in de muziek kwam ik al spoedig uit bij het nummer Dos Kelbl, dat ik kende in de versie van de Duitse groep Zupfgeigenhansel, maar dat ik had leren kennen (zoals talloze leeftijdgenoten) als Donna Donna van Joan Baez. Ik besloot de woorden 'Donaj Donaj' in te tikken bij Google. Op de Duitse Wikipagina over dat lied staat dezelfde Shalom Secunda genoemd als schrijver van de melodie. Tekstschrijver was Aaron Zeitlin (Uvarovichi, Wit-Rusland, 1898 - New York, 1973)(1). Mijn duikje in de geschiedenis van Secunda noopte me tot een kleine toevoeging in genoemd blog.

Donna Donna dus. In grote kringen jongeren bekend geworden door Joan Baez (en Donovan, trouwens).

Joan Baez

On a waggon bound for market
there`s a calf with a mournful eye.
High above him there`s a swallow,
winging swiftly through the sky.

How the winds are laughing,
they laugh with all their might.
Laugh and laugh the whole day through,
and half the summer`s night.
Donna, Donna, Donna, Donna; Donna, Donna, Donna, Don.
Donna, Donna, Donna, Donna; Donna, Donna, Donna, Don.

"Stop complaining!“ said the farmer,
Who told you a calf to be ?
Why don`t you have wings to fly with,
like the swallow so proud and free?“

+ Chorus

Calves are easily bound and slaughtered,
never knowing the reason why.
But whoever treasures freedom,
like the swallow has learned to fly.

 + Chorus

Zupfgeigenhansel

Een mooi lied natuurlijk, maar het kreeg in mijn optiek van die dagen ook iets van: te lief, te lief. Ik wist niet van de Jiddische herkomst van het lied en ik legde ook geen link met de holocaust, waarvan ik de geschiedenis ook toen vrij goed kende. Die link werd me pas duidelijk door Zupfgeigenhansel(2). De lp leerde ik kennen via mijn toenmalige schoonvader, geen overdreven sympathiek figuur, maar dit was een goede tip. Deze Duitse groep zingt het lied in het Jiddisch. Erich Schmeckenbecher en Thomas Friz zongen een hele lp vol met Jiddische liedjes. Ik kende het Jiddisch tot dan toe alleen uit Amerikaanse tv-series, waar het meestal voor een komisch effect moest zorgen en uit documentaires over de holocaust waaraan uiteraard niets grappigs te ontdekken viel. Ik vond en vind het een ontzettend mooie taal. Een vreemd intrigerende taal ook, maar dat komt natuurlijk door de geschiedenis. Ze is gebaseerd op de taal van wat later de grootste vijand van de sprekers werd, doorspekt met woorden uit het Hebreeuws, het Pools en het Russisch. Een kleine taal met een grote invloed.

DOS KELBL
Ojfn Forel ligt a Kelbl
ligt gebundn mit a schtrik-
hojch in Himl fligt a Fojgl,
fligt un drejt sich hin un ts'rik.

Refrain
Lacht der Wind in Korn,lacht un lacht un lacht- lacht er op a Tog a gantsnun a halbe Nacht.Donaj, donaj, donaj, donaj,donaj, donaj, donaj, daj.Donaj, donaj, donaj, donaj,donaj, donaj, donaj, daj.

Schrejt dos Kelbl, sogt der Pojer:"Wer - sshe hejst dich sajn a Kalb?Wolst gekent, doch sajn a Fojgl,wolst gekent doch sajn a Schwalb!"


Bidne Kelblech tut men bindn,un men schlept sej un men schecht. Wer's hot Fligl, flit arojf tsu,is bei kejnem nischt kejn Knecht.

Casimir de Grote

Sholom Secunda en Aaron Zeitlin schreven het lied in 1940/41 onder de titel Dana Dana voor de musical Esterke. Ik heb (nog?) geen info kunnen vinden over die musical, maar het zou me niet verbazen als hij handelt over Esterke, de joodse minnares van de (katholieke) Poolse Koning Casimir de Grote (1310-1370), die na heftige pogroms in het middeleeuwse Duitsland de joden ruimhartig opnam. Haar naam verwijst naar de bijbelse Esther. Later werd het verhaal van Esterke door antisemieten misbruikt: de rechten die de joden in Polen van Casimir III hadden gekregen, zouden enkel zijn gebaseerd op de (vleselijke) lusten die hij op Esterke wilde botvieren.

Als dat al zo zou zijn geweest, dan driewerf hoera voor Casimirs lusten.

Een paar opvallende versies van Dos Kelbl/Donna Donna

Hekate

Chava Alberstein

Donovan

Nehama Hendel



(1) 

Het lied wordt door sommigen ook aan Jizchak Katzenelson (Karelitschy, Wit-Rusland, 1886 – Auschwitz, 1944) toegeschreven. Aan deze dichter en toneelschrijver hoop ik binnenkort een apart blog te wijden, zijn verhaal is al vaker verteld, maar het is een verhaal dat herhaling verdient. 

(2)

1979 - ’ch hob gehert sogn [Neuveröffentlichung unter Jiddische Lieder mit zusätzlichen live aufgenommenen Stücken.] (http://de.wikipedia.org/wiki/Zupfgeigenhansel)